Gesprek met Lablandoprichter Steven Vromman en architect Nikolaj De Meulder

De woonsector in beweging krijgen en steden circulair renoveren, dat is de missie van Labland. De Gentse denktank buigt zich over woonproblemen zoals verkrotting en leegstand, en gaat op zoek naar nieuwe bouwconcepten en slimme woonvormen. In samenwerking met Mobble ontstond het Inschuifhuis, een bouwmodel om oude rijhuizen snel en ecologisch te vervangen.

Steven, hoe kwam het Inschuifhuis precies tot stand?

Steven: Tijdens een brainstormsessie hadden we het over verkrotting – stadswoningen die in zo’n slechte staat zijn dat renoveren geen optie meer is, zoals bij veel kleine rijhuizen in Gent. Iemand zei: ’t zou tof zijn als we gewoon een nieuw huisje konden inschuiven. Daar hebben we op doorgedacht, want we wisten dat er modulaire systemen bestonden en dat het dus technisch mogelijk was. Via de krant lanceerden we een oproep naar bewoners van oude rijhuizen, om deel te nemen aan een eerste bouwproject. Daarna betrokken we Nikolaj erbij als architect voor het ontwerp en Mobble voor de productie.

Wat waren de grootste uitdagingen?

Nikolaj: Alles moet perfect passen en alle afspraken moeten goed op elkaar worden afgestemd. Daarom wordt alles 3D gescand; dat geeft het volume aan waarbinnen alles moet passen. Daarna toetsen zowel Mobble als ik onafhankelijk van elkaar het ontwerp daaraan af.

Steven: Een rijhuis is smal, je wil geen ruimte verliezen. We werken daarom heel precies. Maar de muren van de buren zijn niet allemaal mooi recht, en zo kom je nog wel voor uitdagingen te staan. Bij bouwprojecten bepaalt de traagste schakel de snelheid van het geheel. Maar daar heeft de bewoner weinig last van, want het hele bouwproces vindt plaats in een atelier en ook bij onverwachte omstandigheden duurt alles maar 4 tot 6 weken.

Nikolaj, jouw architectenkantoor Rofu staat voor ‘romantisch functionalisme’. Kan je dat toelichten? En hoe is dat toepasbaar op het Inschuifhuis?

Nikolaj: Wij willen alle materialen zuinig gebruiken. Daarom moet je functionalistisch bouwen: goed weten welke functies je nodig hebt en daar een maatwerk oplossing voor bedenken, zonder grondstoffen of energie te verspillen.

Maar dat wil niet zeggen dat het saaie koek moet zijn. Er mag ook romantiek in zitten. Wij mensen willen warm en aangenaam leven. Zo is het niet omdat bouwmodules rechthoekig zijn, dat je dat aan je huis moet zien. Daarom plaatsten we de gevelafwerking van het Inschuifhuis achteraf, en kan je de modules niet aflezen. Er is ook een druivelaar aangeplant, dus dat wordt een romantisch plekje. Het terras biedt uitzicht op de Leie en het tuintje is verwilderd en biodivers. Zo vinden we altijd manieren om een huis warm in te kleden.

Steven: We proberen ook altijd authentieke elementen te gebruiken. Zo hergebruikten we de ramen die nog goed waren in de slaapkamer, en van de oude zolderbalken lieten we een tafel maken voor de living.

“Om materialen zuinig te gebruiken, moet je functionalistisch bouwen. Maar dat wil niet zeggen dat het saaie koek moet zijn. Er mag ook romantiek in zitten. ”

— Nikolaj De Meulder

Het Inschuifhuis is circulair, van ontwerp tot afbraak. Wat maakt een ontwerp circulair?

Nikolaj: Je wil vooral dat je materialen niet verloren gaan in de langere levensduur van het gebouw. Elk onderdeel heeft z’n eigen leeftijd, dus dat is een uitdaging.

Je moet eigenlijk op 3 niveaus denken bij zo’n ontwerp. Ten eerste de materialen zelf: geen giftige materialen gebruiken en alle materialen moeten gescheiden kunnen worden voor hergebruik. Ten tweede het elementniveau, dus de muren, daken en vloeren. Die wil je zo veel mogelijk apart kunnen monteren en demonteren. En ten derde is er het moduleniveau. We willen complete modules kunnen verplaatsen. Bij Inschuifhuizen gaan we op al die niveaus tot het uiterste.

De voordelen zijn talrijk: korte werftijd, voorspelbare bouwkost, energie-efficiënt, hergebruik van materiaal, ecologisch, vervangbaar, aanpasbaar, ... Waarom staat circulair en modulair bouwen in België nog in de kinderschoenen?

Steven: Veel Vlamingen vertrouwen alleen de traditionele bouwmethodes. Beton, metsen, een baksteen … dat kennen we en het werkt, dus waarom veranderen? Ook de prijs speelt een rol. Een Inschuifhuis is niet duur als je eigenaar bent van een krot dat vervangen moet worden, maar als je nog geen krot hebt, komt die kost er wel bij. En dan heb je nog de huisjesmelkers, natuurlijk. Die investeren niet in een pico bello huisje voor hun huurders, zolang ze met het krot nog geld verdienen.

Nikolaj: Het is ook niet omdat je een goede uitvinding hebt, dat die slim wordt gebruikt. De auto is een fantastische uitvinding, maar was het een goed idee om er zo veel te bouwen? Modulair bouwen is snel en efficiënt. En dat kan ecologisch, of niet. Men kiest nog vaak voor dat laatste, en dus voor snelle winst.

Vaak ontbreekt ook de nodige expertise. Is circulair en modulair bouwen dan zo moeilijk?

Nikolaj: In onze kleine bouwsector zijn de helft van de firma’s eenmanszaken die kennis overdragen van vader op zoon. Daarom kunnen veel meer mensen een stenen muur metsen dan een circulaire wand monteren. Terwijl dat eigenlijk niet complexer is. Veel architecten zien werken met modules ook als beperkend, maar dat is het niet. Bouwen met bakstenen is gewoon een andere vorm van moduleren.

Steven: Wie ecologisch wil bouwen, moet vaak nog aandringen bij de architect en zelf veel opzoekwerk doen. Architecten raden het soms zelfs af met verkeerde argumenten, zoals dat het duurder is of dat modules je beperken in de ruimte. Terwijl pakweg cellulose niet duurder is dan rotswol en zelfs goedkoper dan pur, en de omvang van je huis enkel beperkt wordt door je perceel. Het gebrek aan kennis en ervaring zit een beetje overal in het bouwproces, ook bij de aannemers. Wij zoeken al geschikte aannemers voor we de bouwaanvraag indienen.

Nikolaj: Momenteel gaan we soms achteruit, want recycleren gaat vrij makkelijk met oude gebouwen, omdat die eenvoudig zijn opgebouwd: baksteen, kalkmortel, planken, balken. Moderne, hoogtechnologische huizen uit elkaar halen is veel complexer en dat maakt de transitie duurder. Gelukkig bouwen steeds meer bedrijven ook modulair. Maar weinig bedrijven kunnen dat met zo veel professionaliteit als Mobble ook al circulair doen.”